BISKUP ORDYNARIUSZ
Jest to najwyższy urzędem duchowny w diecezji (metropolii). Powoływany zostaje przez biskupa Rzymu do przewodzenia Kościołowi w wydzielonej jednostce terytorialnej, zwanej diecezją (w przypadku biskupa metropolity) lub archidiecezją (w przypadku arcybiskupa metropolity). Jest to osoba odpowiedzialna za losy i rozwój Kościoła, „czystość” liturgii i poszczególne duszpasterstwa. Udziela świeceń kapłańskich i przewodniczy centralnym uroczystościom kościelnym. Kościół biskupa Ordynariusza określa się mianem Katedry – Matki wszystkich kościołów w diecezji. (Katedra – od podwyższenia w prezbiterium; miejsca, skąd biskup sprawuje Eucharystię).
Oznaką władzy ordynariusza jest paliusz (biała szarfa z sześcioma krzyżami, wykonana z czystej wełny).
BISKUP SUFRAGAN (POMOCNICZY)
Jest to kapłan, który po otrzymanych z rąk papieża świeceniach biskupich zostaje oddany do dyspozycji Biskupa Ordynariusza. Wyręcza on swojego przełożonego w niektórych obowiązkach, pomaga w ich realizacji, nieraz zastępuje. Biskupi udzielają święceń kapłańskich (w naszej archidiecezji dokonuje tego ks. abp) oraz są szafarzami sakramentu bierzmowania, choć tą posługę mogą spełniać także prezbiterzy.
Oznaką władzy każdego biskupa są: pastorał, mitra, (piuska), pektorał (krzyż) oraz pierścień.
CELEBRANS
Nie jest to żaden tytuł, lecz funkcja głównego sprawującego obrzędy liturgiczne. Jeśli obok celebransa znajdują się inni prezbiterzy, to nazywa się ich koncelebransami.
Zwykle celebransem jest biskup lub kapłan. Niektórym określonym czynnościom liturgicznie może przewodniczyć diakon (np. obrzędy chrztu, pogrzebu, nabożeństwo eucharystyczne z błogosławieństwem).
W pewnych wypadkach określonych przez prawo kościelne, przewodniczyć może osoba świecka (np. chrzest nie uroczysty w wypadku naglącym, rozdzielanie Komunii św. w nadzwyczajnych przypadkach za pozwoleniem biskupa, przewodniczenie niektórym nabożeństwom).
Dzięki władzy otrzymanej w chwili święceń, działa on w liturgii w zastępstwie Chrystusa – in persona Christi (KL 33; KK 10,28).
Papież Jan Paweł II w liście o Tajemnicy i kulcie Eucharystii, z 1980 r. napisał: „Kapłan sprawuje Najświętszą Ofiarę in persona Christi – to znaczy więcej niż w imieniu czy w zastępstwie Chrystusa. In persona, to znaczy: w swoistym sakramentalnym utożsamieniu się z Prawdziwym i Wiecznym Kapłanem”. Każda Msza św. jest więc apostolskim wypełnianiem polecenia Chrystusa skierowanego we Wieczerniku do uczniów: „To czyńcie na moją pamiątkę” (Łk 22,19; 1 Kor 11,24-25). Celebrans jako kapłan jest rzecznikiem zgromadzenia liturgicznego u Boga. Ofiarę Eucharystyczną sprawuje on i odmawia modlitwy w imieniu swoim i wszystkich obecnych oraz całego ludu świętego, kierując, je do Ojca niebieskiego przez Chrystusa, w Duchu Świętym.
CEREMONIARZ
Ceremoniarz jest to nowa funkcja, która ustanowił Sobór Watykański II. Zadaniem ceremoniarza jest ukazywanie i jednoczenie ducha celebracji i jej uczestników, aby wszyscy stali się z koncelebransami. Ceremoniarz jest w pewnym sensie „reżyserem” celebracji i dlatego powinien znać główne jej punkty, oraz powinien mądrze harmonizować w jedność modlitewną przewodniczenie i posługi, chór i zgromadzenie, słowa i gesty, śpiew i milczenie, aby stały się znakami przywołującymi i komunikującymi to, co jest Boże. Jego działania, wyrażające się w przygotowaniu i prowadzeniu czynności liturgicznych, winny być jasne i dokładne, ale również cierpliwe i pokorne. Nie mogą być one dominujące i przeszkadzające albo utrudniające przejście od znaków do znaczenia. Podczas celebracji ceremoniarz powinien być obecny, ale prawie niewidoczny, aktywny tylko w razie absolutnej konieczności.
Ceremoniarz jest zatem bezpośrednio odpowiedzialny za przebieg liturgii, nadzoruje i koordynuje poszczególne funkcje (choć sam niekoniecznie musi je wykonywać). Można go przyrównać do suflera w teatrze, który podpowiada nieraz aktorom, jak, gdzie i kiedy mają „zagrać”. Funkcje tą może sprawować animator liturgiczny.
DIAKON
Diakon jest to osoba duchowna, która po ukończeniu seminarium duchownego otrzymała święcenia diakonatu. Diakon jest w szczególności przeznaczony do służby dla zgromadzenia liturgicznego. Pomaga celebransowi w sprawowaniu Mszy św. lub nabożeństwa: może czytać Ewangelię, głosić homilię, rozdawać komunię. Sobór Watykański II, obok istniejącej pozycji diakona czasowego (przygotowującego się do kapłaństwa), przywrócił funkcję diakona stałego. Mogą nim być zarówno mężczyźni żonaci jak i pozostający w celibacie.
Strojem diakona jest dalmatyka, którą zakłada na albę przepasaną cingulum.
AKOLITA
Akolita jest osobą odpowiedzialną za dary przynoszone do ołtarza, świece, a także za księgi liturgiczne. Dokonuje puryfikacji, czyli „oczyszczenia” kielicha po Komunii. Akolita jest w szczególnych przypadkach upoważniony do rozdawania Komunii św. wiernym (np. gdy jest duża liczba wiernych). Po Komunii św. akolita pomaga kapłanowi lub diakonowi w puryfikowaniu i porządkowaniu naczyń liturgicznych. Można mu zlecić wystawienie Najświętszego Sakramentu do publicznej adoracji, a następnie schowanie, jednak bez udzielania ludowi błogosławieństwa.
Dobrze, by akolita wyróżniał się noszoną komżą na czarnej sutannie.
Akolita to alumn seminarium duchownego lub zakonnego, który po kilku latach formacji otrzymuje tzw. akolita. Jest to posługa czasowa i w razie opuszczenia przez niego seminarium lub zakonu nie może on rozdawać Eucharystii.
KANTOR
Funkcja ta jest związana z wykonywaniem, intonowaniem i kierowaniem śpiewu podczas liturgii (poza psalmem responsoryjnym). Kantor może śpiewać partie solowe, a także ćwiczyć śpiew z wiernymi przed obrzędami.
KOMENTATOR
Jest to ktoś wyznaczony przed liturgią, kto wyjaśnia lub wyprzedza w niej jakiś obrzęd stosownym komentarzem, by przybliżyć jego znaczenie i symbolikę wiernym. Osoba ta może także wypowiadać intencje modlitwy wiernych. Komentarza wg przepisów nie powinno wykonywać się z ambony.
KOŚCIELNY (ZAKRYSTIAN)
Na osobie tej (zazwyczaj świeckiej) spoczywa wiele różnorodnych obowiązków. Jest ona w szczególności odpowiedzialna za przygotowanie paramentów liturgicznych, bielizny liturgicznej i szat, ustawienia ksiąg, nagłośnienia, a nawet czyszczenia naczyń liturgicznych. Zwyczajowo otwiera i zamyka świątynię oraz pilnuje w niej porządku. Patronem kościelnych jest św. Józef.
LEKTOR
Lektor wykonuje lekcje, czyli czytania podczas Mszy świętej, za wyjątkiem Ewangelii (od IV w.) Może także w procesji nieść lekcjonarz i ewangeliarz, wykonywać modlitwę wiernych. Lektor posiada swoją własną funkcję liturgiczną i wykonuje ją, chociażby obecni byli duchowni wyższych stopni. Może on podawać także intencje modlitwy powszechnej. Gdy nie ma psalmisty, wówczas lektor może wykonać śpiew między czytaniami. Na urząd lektora należy powoływać osoby nadające się do tej funkcji. Szczególnie chodzi o dobrą wymowę. Lektor ma kochać Pismo św., poznawać je i chętnie czytać. Strojem lektora jest alba przepasana cingulum.
MINISTRANT
Od łac. „ministrare” – służyć, zazwyczaj młoda osoba świecka, która po stosownym ustanowieniu może uczestniczyć bliżej świętych obrzędów, tym samym reprezentując wiernych wokół ołtarza. Spośród ministrantów wyróżnia się wiele funkcji: ministrant Słowa Bożego, Światła, Ołtarza itp. Strój ministrant stanowią: komża, sutanka i kołnierz (w kolorach danego okresu lit.), lub alba. Głównym patronem ministrantów jest św. Tarsycjusz (lub Tarcycjusz).
Poszczególne funkcje (stopnie) ministrantów:
Ministrant kadzidła
Ministrant Światła
Ministrant Ołtarza
Ministrant księgi
Ministranci mitry i pastorału
Funkcje te są Wam doskonale znane.
PREZBITER
Prezbiter to prawidłowe określenie kapłana (księdza). Jest to osoba duchowna, która winna wyróżniać się odpowiednim strojem (sutanna, koloratka). Zostały jej udzielone święcenia prezbiteratu, po ówczesnym przyjęciu świeceń diakonatu. Prezbiter może samodzielnie sprawować całą Eucharystię, udzielać sakramentu pokuty i pojednania, chrzcić. Kapłana Kościoła Rzymskiego obowiązuje celibat. Liturgicznym strojem prezbitera, obok humerału, alby i cingulum, są stuła i ornat, które są symbolami posługi kapłańskiej.
PSAŁTERZYSTA
Jest to osoba wykonująca na danej Mszy św. psalm responsoryjny pomiędzy czytaniami (lub przed Ewangelią – w niedzielę). Wymaga się, aby przekaz treści Słowa Bożego, zawartego w psalmie był jasny, zrozumiały i komunikatywny dla słuchających go wiernych. Przed Mszą św. należy przećwiczyć parokrotnie tekst i melodię wykonania psalmu. Psałterzysta może wykonywać funkcję kantora. Strojem psałterzysty jest alba przepasana cingulum.
SZAFARZ NADZWYCZAJNY
Decyzją Soboru Watykańskiego II ustanowiono funkcję szafarza nadzwyczajnego sakramentów. Dotyczy ona osób świeckich, by mając głębszy dostęp do tajemnic liturgii, mogły swym przykładem świadczyć o wierze w swoich środowiskach. Jest to też „udostępnienie” szerszego uczestnictwa świeckich w kulcie sprawowanym przez osoby duchowne. Funkcja szafarza nadzwyczajnego odnosi się w sposób szczególny do osób upoważnionych do rozdawania komunii w czasie Eucharystii.
WIERNI
Wierni (Lud) na mocy chrztu mają prawo do wykonywania swojej funkcji w liturgii. Była ona jednak w ciągu wieków ograniczana. Sobór Watykański II pragnie tę funkcję przywrócić wiernym, dlatego postanowił: „Celem wzmożenia czynnego uczestnictwa należy pobudzić wiernych do wykonywania aklamacji, odpowiedzi, psalmów, antyfon i pieśni, jak również czynności czy gestów oraz przybierania właściwej postawy ciała” (KL 30).
We Wstępie do mszału czytamy: „Podczas odprawiania Mszy wierni tworzą społeczność świętą, lud nabyty przez Boga i królewskie kapłaństwo, aby dziękować Bogu, składać w ofierze niepokalaną Hostię nie tylko przez ręce kapłana, ale razem z nim, i uczyć się składać samych siebie w ofierze. Niech się tedy starają okazać to przez głęboką pobożność i miłość względem braci, którzy uczestniczą w tej samej akcji liturgicznej. Niech się też wystrzegają wszelkiego indywidualizmu i wyróżniania się, pamiętając o tym, że mają wspólnego Ojca w niebie i że wobec tego wszyscy są braćmi. Niech więc tworzą jedno ciało (…) szczególnie kiedy wspólnie składają ofiarę i wspólnie przystępują do Stołu Pańskiego. Jedność tę dobrze ukazuje wspólne zachowanie tych samych gestów i tej samej postawy ciała. Niech zatem wierni z radością służą ludowi Bożemu (…).”
Zgromadzenie liturgiczne nie powinno być spłaszczone i zagubione, nie powinno być tłumem nieznanych sobie osób, które asystują jakiemuś rytuałowi, każda na własny użytek. W zgromadzeniu liturgicznym nikt nie zasiada jako widz, każdy spełnia jakąś czynność.
Jest zatem niezwykle ważne, aby wiedzieć, jakie każdy ma kompetencje. Niech nikt nie będzie widzem, „ponieważ odprawianie Mszy ma z natury charakter społeczny, dlatego wielka siła oddziaływania tkwi w dialogach między celebransem a zgromadzeniem wiernych oraz w aklamacjach; są one bowiem nie tylko zewnętrznymi znakami odprawiania, lecz także tworzą i podtrzymują łączność między kapłanem i ludem” (OWMR 14).